Konflikt z Czechosłowacją (Spisz, Orawa, Śląsk Cieszyński)

Do 1918 r. Orawa, Spisz i Śląsk Cieszyński należały do monarchii austro-węgierskiej. Po jej upadku tereny te stały się przedmiotem sporu między powstającymi państwami – Polską i Czechosłowacją. 5 listopada w wyniku uzgodnień polskiej Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego oraz czeskiej Narodowej Rady Ziemi Śląskiej podzielono Śląsk Cieszyński według kryterium etnicznego. Większość mieszkańców Śląska Cieszyńskiego stanowili Polacy (55%). Czechów było 27%, a Niemców 18%. Rząd Czechosłowacji dążył do zajęcia całego obszaru. Istotnymi przyczynami sporu były: newralgiczna magistrala kolejowa z Bogumina do Koszyc – jedyna łącząca wschód i zachód Czechosłowacji, zagłębie węglowe w Karwinie oraz huty i stalownie. 23 stycznia 1919 r. wojska czechosłowackie wkroczyły na Śląsk Cieszyński. Opór stawiały im nieliczne ochotnicze oddziały polskie, ponieważ większość armii była wówczas zaangażowana w wojnę z Ukraińcami o wschodnią Galicję.

Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, utworzona w Cieszynie 19 października 1918 r., była pierwszym formalnym rządem na terenach odradzającego się państwa polskiego. (Muzeum Śląska Cieszyńskiego)

Świadomość narodowa silniejsza jest i trwalsza niż rządy.

W dniach 28–31 stycznia 1919 r. doszło do nierozstrzygniętej bitwy pod Skoczowem, która zatrzymała ofensywę Czechów. Na zdjęciu polscy żołnierze – 3 poległych w walce i 17 jeńców zamordowanych przez żołnierzy czechosłowackich 26 stycznia 1919 r. w Stonawie. (MŚC)

Gdy „dyplomaci” nasz kraj pokrajali, dając Czechom najwartościowszą, przemysłową część Śląska wraz z ludnością z całej duszy do Polski przywiązaną, jak górnicy karwińscy i hutnicy trzynieccy [...]. Wtedy ja, tak samo jak wielu działaczy śląskich – hutników i górników, załamałem się. Miesiącami, latami chodziliśmy jakby zarżnięci. Usunąłem się na lat blisko pięć od wszelkiej pracy społecznej. Nie napisałem w tych latach ani jednego zdania do druku. Zaryzykuję opinię przez śląskich hutników często powtarzaną: gdyby na Zaolziu były folwarki szlachty polskiej, byłby Śląsk aż po Ostrawicę włączony do Polski...

Z inicjatywy czechosłowackiej sprawa spornej granicy trafiła na konferencję pokojową w Paryżu. Zdecydowano o przeprowadzeniu plebiscytu. Latem 1920 r., w czasie ofensywy bolszewików na Warszawę, na konferencji w Spa delegacja czechosłowacka przeforsowała rezygnację z plebiscytu i podział terytorium na swoją korzyść bez uwzględnienia woli miejscowej ludności. Czechosłowacja otrzymała 1270 km kw. z 283 tysiącami mieszkańców (48,6 proc. Polaków, 39,9 proc. Czechów, 11,32 proc. Niemców). Państwo czechosłowackie miało w swoim posiadaniu wszystkie kopalnie węgla oraz linię kolejową Bogumin–Jabłonków. Podobnie było na Spiszu i Orawie, Polska otrzymała dwadzieścia siedem, a Czechosłowacja czterdzieści cztery miejscowości.