Plebiscyt na Warmii i Mazurach

Polska podjęła starania o Prusy Wschodnie ze względu na licznych Polaków zamieszkujących Warmię, Mazury i Powiśle oraz dążenie do szerokiego dostępu do morza. Ogłoszona w listopadzie 1918 r. ordynacja do Sejmu Ustawodawczego zakładała, że głosowanie odbędzie się także na Warmii i Mazurach. Na konferencji wersalskiej strona polska wynegocjowała przeprowadzenie plebiscytu jedynie w dwóch okręgach: olsztyńskim na Warmii i Mazurach oraz kwidzyńskim na Powiślu. Niemcy byli bardziej aktywni w przygotowaniach do plebiscytu. Dysponowali miejscową administracją, policją i wojskiem oraz posiadali znaczne środki finansowe. Zasoby te wykorzystywali do licznych aktów przemocy względem polskich działaczy. Termin głosowania wyznaczono na 11 lipca 1920 r., kiedy nie było pewne, czy państwo polskie przetrwa.

Mazurzy, chceta stać się Niemcami?

Hugon Barke, z odezwy z czasu plebiscytowego
Polska karykatura z okresu plebiscytowego. (Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie)
Plebiscyt okazał się klęską. Za Polską opowiedziało się jedynie 3 proc. głosujących. W rezultacie do Rzeczpospolitej przyłączono jedynie osiem gmin – pięć na Powiślu i trzy na Mazurach. Silnym atutem Niemców było także dopuszczenie do głosowania wszystkich urodzonych przed 1905 r. na terenie plebiscytowym, którzy ukończyli 20 lat. W ten sposób prawo głosu otrzymało dodatkowo 157 tys. osób, które w większości od wielu lat mieszkały w zachodnich Niemczech. Zachętą dla tych osób do wyjazdu na głosowanie było opłacenie podróży i przyznanie specjalnych zasiłków. (OBNiWKO)
Wjazd niemieckich oddziałów do Olsztyna. (OBNiWKO)
Mieszkańcy Nidzicy w czasie plebiscytu (OBNiWKO)